စူနာမီ

မတ္လ ၁၁ ရက္၊ ေသာၾကာ ေန႕ ဂ်ပန္တြင္လႈပ္ခတ္သြားေသာ ငလွ်င္ေၾကာင့္ တရံုးလံုး လႈပ္လႈပ္ ရြရြျဖစ္ေနသည္။ ဤရံုးတြင္ရွိေသာ ဝန္ထမ္းေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ အဂၤလန္ မွျဖစ္ေသာ္ လည္း ေကာ္မာရွယ္ မန္ေနဂ်ာ က စူနာမီ သတိေပး သတင္းထြက္ေနေၾကာင္း အေရးတၾကီး ေဆြးေႏြးစရာလို ျဖတ္သြားသမွ် လူကိုေျပာျပေနသျဖင့္ အားလံုးကျပဴးတူးျပဲတဲ ႏွင့္ အေရးစိုက္စရာျဖစ္ေနခဲ့သည္။ အမွန္ေတာ့ စင္ကာပူေရာ၊ အဂၤလန္ ပါ စူနာမီ သတိေပး ေဒသတြင္မပါေပ။ သို႕ေသာ္ ထိုေဒသတြင္ ေနထိုင္သည့္ လူမ်ားခံစားရမည့္ ဒုကၡ ကို ပမာမွ် စဥ္းစာရံုႏွင့္ အေသအေပ်ာက္မ်ားမည့္ အေရး၊ အိုးပ်က္ အိမ္ပ်က္ျဖစ္မည့္အေရး၊ ေရာဂါဘယ မ်ားခံစားရမည့္ ေဘး၊ ခ်စ္သူခင္သူတို႕ႏွင့္ေကြကြင္းရမည့္ေဘး၊ ခံစားရမည့္ စိတၱဒုကၡ ကာယဒုကၡ အေပါင္းတို႕မွာ စဥ္းစားၾကည့္ရံုႏွင့္ပင္ အင္မတန္မွ စိတ္မေကာင္းျဖစ္ရသည္။ အမွန္ေတာ့လည္း စူနာမီဆိုသည္မွာ သတၱႏၱရကပ္ လို႕ပင္ဆိုရမည္၊ ၾကိဳတင္ခန္႕မွန္း၍ သတိေပးႏိုင္ေသာ္လည္း ျဖစ္ခ်င္မွ ျဖစ္၍၊ သတိေပးထားေသာ ေနရာေဒသ မဟုတ္ေသာ္လည္း ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္ေနတတ္သည္။

စူနာမီ ဆိုေသာအမည္ မွာ ဂ်ပန္ ႏိုင္ငံ မွစတင္ခဲ့ေသာ အမည္ျဖစ္သည္။ "စူ" မွာ ဆိပ္ကမ္းကို ရည္ညြန္း၍၊ "နာမီ" မွာ လိႈင္း ကို ရည္းညြန္းသည္။ စူနာမီေရလိႈင္းတို႕သည္ ပင္လယ္သမုဒၵရာ ေရနက္ပိုင္း ေဒသတြင္ျဖစ္ပြါးေသား ျပင္းထန္သည့္ ငလွ်င္ၾကီးမ်ားမွ စတင္ျဖစ္ေပၚေလ့ရွိသည္။ သမုဒၵရာအတြင္း ေန႕စဥ္တိုက္ခတ္ေန ေသာ ေလၾကာင့္ျဖစ္ေပၚေနေသာ သမုဒၵရာလိႈင္းတို႕မွာ ပွ်မ္းမွ်အားျဖင့္ လိႈင္းအလွ်ား မွာ မီတာ ၁၀၀ ခန္႕ရွိျပီး၊ လိႈင္းအျမင့္မွာ ၂ မီတာ (လူတရပ္ေက်ာ္ ခန္႕) ရွိသည္။ စူနာမီေၾကာင့္ျဖစ္ေပၚေသာ လိႈင္းတို႕မွာမူ လိႈင္းအလွ်ား ကီလိုမီတာ ၂၀၀ ခန္႕ (မိုင္ ၁၂၀ ခန္႕) ရွည္လွ်ား၍၊ လိႈင္းေရြ႕လွ်ားႏႈန္းမွာ တနာရီ ကီလိုမီတာ ၈၀၀ ခန္႕ (တနာရီ မိုင္ ၅၀၀ ခန္႕) ရွိသည္။ လိႈင္းအလွ်ား အင္မတန္မွ ရွည္လွ်ား၍ စူနာမီေၾကာင့္ျဖစ္ေပၚေသာလိႈင္းတို႕ မွာ ပင္လယ္ေရနက္ပိုင္းတြင္ သိသာထင္ရွားမႈမရွိဘဲ လိႈင္းအျမင့္မွာ ၁ မီတာ (၃ ေပေက်ာ္ခန္႕) သာရွိ သည္။

ပင္လယ္ သမုဒၵရာေရနက္ပိုင္းမွ ျဖစ္ေပၚလာေသာ စီနာမီလိႈင္းတို႕သည္ ပင္လယ္ကမ္းရိုးတန္း သို႕ေရာက္ေသာအခါ ကမ္းဦးေရတိမ္ပိုင္း၏ ဆီးၾကိဳတားဆီး မႈေၾကာင့္ လိႈင္းအလွ်ားမွာ ကီလိုမီတာ ၂၀ ခန္႕အထိ ေလွ်ာ့က်သြားျပီး ေရြ႕လွ်ားႏႈန္းမွာ တနာရီ ၂၀ ကီလိုမီတာခန္႕ (၁ နာရီ ၁၂ မိုင္ႏႈန္းခန္႕) အထိေလွ်ာ့က်သြားသည္။ ဤကဲသို႕ ေရြ႕လွ်ားႏႈန္း ႏွင့္ လိႈင္းအလွ်ားတို႕ကို ရုတ္တရက္ ေလွ်ာ့ခ် ခံလိုက္ရ၍ စူနာမီ လိႈင္းတို႕သည္ ကမ္းေျခ အေရာက္တြင္ အင္မတန္းၾကီးေသာ လိႈင္းလံုးၾကီးမ်ား အသြင္ေျပာင္းလိုက္ၾက သည္။

 ပင္လယ္ျပင္တြင္ ျပင္းထန္ေသာငလွ်င္ၾကီး မ်ားလႈပ္ခတ္ျပီး တိုင္း ကမ္းရိုးတန္းေဒသမ်ားတြင္ စူနာမီ လိႈင္းၾကီး မ်ားျဖစ္ေပၚမည္၊ မျဖစ္ေပၚမည္ကို မည္သည့္ႏိုင္ငံက မွ်ေသခ်ာတိက်စြာ ခန္႕မွန္းေျပာဆိုႏိုင္ျခင္း မရွိေသးေပ။ သို႕ေသာ္ စူနာမီလိႈင္းမ်ား မျဖစ္ေပၚမီ ကမ္းရိုးတန္း ေဒသမ်ားတြင္ ျဖစ္ေပၚေလ့၊ ျဖစ္ေပၚထရွိေသာ အခ်င္းအရာမွာ ပင္လယ္ေရမ်ား ရုတ္ခ်ည္း က်သြားျပီး၊ ယၡင္ ေရေအာက္ဖံုးေနေသာ ကမ္းဦးေရတိမ္ ပိုင္းေပၚလာျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုအခ်င္းအရာကို သိရွိ၍ သတိထားမိျပီး ၂၀၀၄ ခုႏွစ္ ယိုးဒယား စူနာမီ မွ အသက္ခ်မ္းသာ ခဲ့ရေသာ မိသားစုသတင္း ကိုလည္း အတိအက်မွတ္တမ္းတင္ႏိုင္ ခဲ့ၾကသည္။

စူနာမီျဖစ္ေပၚမည္ ကို အတိအက် ၾကိဳတင္ မေျပာဆိုႏိုင္ၾကေသာ္လည္း၊  ေရေအာက္ ဖိအားတိုင္း ကိရိယာ ျဖင့္ စူနာမီ ျဖစ္ေပၚႏိုင္ေခ်ရွိသည္ ကို အခ်ိန္မွီ ၾကိဳတင္ အေၾကာင္းၾကာႏိုင္ၾကသည္။ စူနာမီ ျဖစ္ေပၚႏိုင္ေျခ အမ်ားဆံုး ရွိေသာေဒသမ်ားတြင္ ထိုကဲ့သို႕ေသာ စူနာမီ အခ်က္ေပး စနစ္မ်ား တပ္ဆင္၍ ကမ္းရိုးတန္းေနျပည္သူ တို႕အားၾကိဳတင္အေၾကာင္းၾကားေလ့ရွိသည္။ အေမရိကန္ ႏိုင္ငံတြင္ စူနာမီအတြက္ အေရးေပၚ ကယ္ဆယ္ေရး လမ္းေၾကာင္းမ်ားထားရွိေပး၍၊ ဂ်ပန္ ႏိုင္ငံတြင္လည္း စူနာမီ ကယ္ဆယ္ေရး အစမ္းေလ့က်င့္မႈ မ်ားမွာ မျဖစ္မေနလုပ္ရေသာ ေလ့က်င့္ခန္းမ်ားျဖစ္သည္။

ပစိဖိတ္ သမုဒၵရာ အတြင္းျဖစ္ပြါးခဲ့ေသာ ေသေၾက မႈအမ်ား ဆံုး စူနာမီ မ်ား ကိုလည္းေအာင္ပါအတိုင္းေတြ႕ရ သည္။

စူနာမီမွာ သဘာဝ ေဘးအႏၱရယ္ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ မျဖစ္ပြါးေအာင္ ၾကိဳတင္၍တာဆီးမရေပ။ ထို႕ေၾကာင့္ ငလွ်င္မၾကာခဏ လႈပ္ေလ့ရွိေသာေဒသမ်ား၊ စူနာမီ ျဖစ္ေပၚေလ့ရွိေသာ ေဒသမ်ားတြင္ ေနထိုင္ေသာ သူမ်ား (သို႕မဟုတ္) ထိုသို႕ေသာ ေဒသမ်ားသို႕ သြားေရာက္ရမည့္ သူမ်ား မွာ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္မႈ မ်ားျပဳသင့္သည္။ ဥပမာ အားျဖင့္ ထိုအရပ္သို႕သြားမည့္ သူမ်ားမွာ

၁) အခ်ိန္ ႏွင့္ အမွ် စူနာမီ ႏွင့္ ငလွ်င္ သတင္းမ်ား ရရွိေန ရန္ ဘက္ထရီ ေရဒီယို တလံုးေဆာင္သြားသင့္ သည္။ Text Message Earthquake Notification တြင္ Sing Up လုပ္ခါ ငလွ်င္သတင္း မ်ားကိုလည္း အခ်ိန္ႏွင့္ အမွ် ရယူ ႏုိင္သည္။

၂) ကယ္ဆယ္ေရး လမ္းေၾကာင္းမ်ား အဆင္သင့္ မရွိေသာ ေဒသမ်ားတြင္၊ ပင္လယ္ေရ မ်က္ႏွာျပင္အထက္ ေပ ၅၀ ေက်ာ္ျမင့္ေသာ အရပ္သို အျမန္ဆံုးေရာက္ ရွိႏိုင္ေသာ လမ္းေၾကာင္းမ်ားကို မိမိ ဖာသာရွာေဖြ မွတ္သား ထားသင့္သည္။

၃)  ငလွ်င္လႈပ္ခါျပီးသည္ ႏွင့္ ေရဒီယိုဖြင့္ ကာ စူနာမီ သတိေပးသတင္းထုတ္ျပန္ျခင္း ရွိ၊ မရွိ သတိထား၍ နားေထာင္ သင့္သည္။ စူနာမီ သတိေပး ေၾကညာျပီးသည္ ႏွင့္ နာရီဝက္ အတြင္း ကုန္းျမင့္ရာ အရပ္သို႕ အေရာက္ သြားသင့္သည္။ ေဘးကင္းရာ အရပ္သို႕ ေရာက္ ရန္ထို႕ထက္ပို၍ အခ်ိန္လိုအပ္ပါက စူနာမီ သတိေပး သည့္အထိ မေစာင့္ဆိုင္း သင့္ေပ။

စူနာမီၾကံဳေတြ႕ ေနရဆဲ အေျခ အေန တြင္ ေဘးကင္းရန္ကြာရန္ ေအာက္ပါအခ်က္တို႕ ကိုလည္း ဥပမာ အားျဖင့္ မွတ္သား ထားသင့္လွေပသည္။

၁) မိမိ ေရာက္ရွိေနေသာေနရာသည္ စူနာမီ မသက္ေရာက္ႏိုင္ ဟု ထင္ေသာ္ညားလည္း၊ သတင္းမ်ား ကို ဂရုစိုက္၍ မျပတ္နားေထာင္သင့္လွသည္။

၂) စူနာမီ ကို ေစာင့္ၾကည့္မေနဘဲ ကုန္းျမင့္ရာ သို႕ အျမန္ဆံုး ေရႊ႕ေျပာင္းသင့္ သည္။

၃) မိမိ အနီးတြင္ ကုန္းျမင့္ မရွိပါက အနီးရွိ အထပ္ျမင့္ အေဆာက္အဦး အေပၚဆံုးထပ္ သို႕ တက္ေရာက္ေန႕သင့္ သည္။

၄) မိမိသည္ သေဘၤာေပၚတြင္ရွိေနျပီး၊ ကမ္းေပၚမွ ေရေၾကာင္းအာဏာပိုင္ တို႕ႏွင့္ အဆက္အသြယ္မရေတာ့ ပါက ေရနက္ရာ ပင္လယ္ဘက္ သို႕ အျမန္ဆံုးထြက္ခြါသင့္သည္။

 စူနာမီ ျဖစ္ပြါးျပီးခ်ိန္တြင္မေတာ့ သတိထားရမည့္ အခ်က္မ်ားမွာ...

၁) သက္ဆိုင္ရာ အာဏာပိုင္တို႕ မွ "All Clear" မေၾကညာ မခ်င္း၊ စူနာမီ အရပ္သို ျပန္မသြားျခင္း

၂) ေရျပန္မက် သေရြ႕ အေဆာက္အဦးအတြင္းသို႕ ျပန္လည္မဝင္ေရာက္ျခင္း

၃) အေဆာက္အဦး မ်ားသို႕ ျပန္လည္ဝင္ေရာက္၍ ရသည္ အခါတြင္လည္း၊ Gas ပိုက္၊ မီး - ေရ တို႕ကို စနစ္တက်စစ္ေဆးျခင္း

၄) ေတာစီး ဖိနပ္မ်ိဳးကိုသာဝတ္ဆင္၍ စူနာမီ ေရလိႈင္းႏွင့္အတူ ပါရွိခဲ့ေသာ ေျမြ ႏွင့္ အျခားအႏၱရယ္ ရွိေသာသတၱဝါမ်ား အားသတိထားျခင္း

၅) စူနာမီ ေရလိုင္းတို႕ လႊမ္းမိုးခံရျပီးေသာ ေရ ႏွင့္ အစား အစာတို႕ကို မစားသံုးျခင္း

စသည္ျဖင့္ စူနာမီ ျဖစ္ေပၚမႈကို မတားဆီးႏိုင္ေသာ္ျငားလည္း၊ အလႊဲသာမေရွာင္သာၾကံဳေတြ႕ခဲ့ လွ်င္ ဥစၥာကံ ေစာင့္၊ အသက္ဥာဏ္ေစာင့္ ဆိုေသာ ျမန္မာစကားပံုအတိုင္း၊ အထက္ပါ အခ်က္မ်ားကို သတိထား၍ လိုက္ နာျခင္းျဖင့္၊ ေဘးကင္းျခင္းအျဖစ္သို႕ ေရာက္ရွိၾကပါေစကုန္။

(စာမေရးတာၾကာျပီး ျပန္ေရးမယ္ ဆိုေတာ့ ေတာ္ေတာ္ ပ်င္းေနျပီ။)

Ref: ၁)  ဝီကီ
       ၂) http://www.about.com/
       ၃) http://www.ngdc.noaa.gov/hazard/tsu.shtml

       ၄) https://sslearthquake.usgs.gov/ens/
       ၅) http://www.nationalgeographic.com/